Việc sở hữu và thuần dưỡng diều hâu, loài “sát thủ bầu trời” uy dũng, đòi hỏi sự am hiểu sâu sắc và kỹ thuật chuyên môn cao. Đối với những người mới bắt đầu hoặc đam mê bộ môn cách nuôi diều hâu (cách nuôi diều hâu), việc nắm vững kiến thức từ pháp lý đến chăm sóc sức khỏe là cực kỳ quan trọng. Bài viết này cung cấp hướng dẫn toàn diện về mọi khía cạnh của việc nuôi dưỡng loài chim săn mồi này, bao gồm lựa chọn chim, kỹ thuật nuôi nhốt, chế độ dinh dưỡng khoa học, và quy trình thuần hóa bài bản. Mục tiêu là giúp bạn xây dựng mối quan hệ tin cậy và đảm bảo sức khỏe tốt nhất cho chú chim của mình trong môi trường nuôi nhốt.
Khái Quát Về Chim Diều Hâu Và Yêu Cầu Pháp Lý Khi Nuôi
Chim diều hâu (hay còn gọi là chim ưng/chim cắt) là các loài chim săn mồi thuộc bộ Falconiformes hoặc Accipitriformes, nổi bật với thị lực sắc bén và mỏ cong sắc nhọn. Tại Việt Nam, diều hâu được phân bố chủ yếu ở khu vực Trung và Nam Bộ, bao gồm nhiều giống khác nhau như Diều hâu Lửa (Brahminy Kite), Diều hâu Đen (Black Kite), và một số loài thuộc chi Accipiter.
Diều hâu là loài ăn thịt thông minh, sở hữu đôi cánh rộng và đôi chân vững chắc với móng vuốt sắc nhọn (talons) dùng để quặp và tấn công con mồi. Mỏ chúng cứng cáp, quặp sâu vào bên trong, giúp xé xác con mồi hiệu quả.
Tính Pháp Lý Của Việc Nuôi Chim Săn Mồi Ở Việt Nam
Việc nuôi diều hâu, chim ưng và các loài chim săn mồi khác ở Việt Nam phải tuân thủ nghiêm ngặt theo các quy định về bảo tồn động vật hoang dã. Nhiều loài diều hâu nằm trong danh sách cấm săn bắt, buôn bán và nuôi nhốt trái phép. Điều này đặc biệt áp dụng cho những loài được xếp vào nhóm nguy cấp hoặc quý hiếm theo Nghị định 06/2019/NĐ-CP.
Nếu bạn có ý định nuôi, cần xác định rõ nguồn gốc chim. Chim nuôi phải là hợp pháp, được cấp phép hoặc được sinh sản trong môi trường nuôi nhốt (captive-bred). Nuôi chim không rõ nguồn gốc có thể dẫn đến vi phạm pháp luật và bị xử phạt nghiêm khắc. Luôn kiểm tra danh mục CITES và quy định bảo tồn quốc gia trước khi quyết định nuôi chim diều hâu.
Phân Loại Các Giống Diều Hâu Phổ Biến Trong Nuôi Cảnh
Việc nhận diện giống chim rất quan trọng để xác định nhu cầu chăm sóc cụ thể. Trên thế giới và tại Việt Nam, một số loại diều hâu được nuôi phổ biến trong giới chơi chim săn mồi (falconry).
Diều Hâu Lửa (Brahminy Kite)
Diều hâu Lửa là loài phổ biến nhất tại Việt Nam, còn gọi là Diều hâu Trắng. Chúng có đặc điểm nhận dạng nổi bật là đầu và ngực màu trắng tinh. Phần thân và cánh có màu nâu đỏ rực rỡ (màu hung).
Chúng có kích thước trung bình và sải cánh vừa phải, thích hợp cho người mới làm quen với kỹ thuật nuôi dưỡng. Chúng thường sống ở vùng ven biển, sông hồ hoặc đồng ruộng. Loài này thường được thuần hóa để biểu diễn hoặc nuôi cảnh nhờ vẻ ngoài đẹp mắt.
Diều Hâu Đen (Black Kite)
Diều hâu Đen sở hữu bộ lông màu đen hoặc nâu sẫm, kích thước lớn hơn so với Diều hâu Lửa. Chiều dài thân chim có thể đạt 55-70cm. Sải cánh của chúng rộng tới 1,5m.
Chúng là loài di cư, sống gần các khu vực có nguồn nước hoặc nơi có nhiều chuột. Diều hâu Đen đòi hỏi không gian bay rộng và chế độ dinh dưỡng phức tạp hơn.
Diều Hâu Trắng Úc
Loài này có bộ lông trắng, mắt và mỏ màu đen. Chúng được ưa chuộng nhờ vẻ ngoài thanh lịch và độc đáo. Tuy nhiên, việc nuôi loài chim ngoại lai này đòi hỏi giấy phép nhập khẩu. Chúng cũng yêu cầu chăm sóc kỹ lưỡng hơn về môi trường sống và nhiệt độ.
Chim-dieu-hau-la-chim-gi-thucanh
Lựa Chọn Chim Và Thiết Lập Môi Trường Nuôi Nhốt
Việc chọn chim giống ban đầu ảnh hưởng lớn đến quá trình thuần dưỡng. Nên chọn những cá thể khỏe mạnh, mắt tinh nhanh. Chim không được có dấu hiệu suy dinh dưỡng hoặc chấn thương.
Tránh chọn chim quá yếu ớt hoặc quá lớn tuổi, vì chúng khó thuần hơn. Nếu có thể, hãy chọn chim non được sinh ra trong môi trường nuôi nhốt. Chúng sẽ dễ dàng thích nghi với con người hơn so với chim bắt từ tự nhiên.
Thiết Kế Chuồng Nuôi (Mews)
Chuồng nuôi (Mews) cho diều hâu phải đảm bảo an toàn và không gian vận động. Diều hâu là chim săn mồi cỡ lớn, không thể nhốt trong lồng nhỏ.
Chuồng cần rộng rãi, cao ít nhất 2,5 mét. Chuồng phải có mái che chắn mưa nắng và sàn dễ vệ sinh. Tường chuồng nên làm bằng lưới chắc chắn. Việc này nhằm tránh các vật nhọn có thể gây tổn thương cánh chim khi bay.
Các Dụng Cụ Thiết Yếu Trong Falconry
Để nuôi diều hâu chuyên nghiệp, cần có các dụng cụ đặc thù của bộ môn falconry.
Jesses Và Leash (Dây Buộc Chân Và Dây Dẫn)
Jesses là dây da ngắn được gắn vào chân chim. Nó nối với Leash (dây dẫn) để buộc chim vào cọc đậu (perch). Điều này ngăn chim bay mất khi đang huấn luyện hoặc đậu ngoài trời.
Perch (Cọc Đậu)
Cọc đậu phải chắc chắn, có bề mặt mềm để bảo vệ lòng bàn chân chim (foot health). Bề mặt mềm thường là cỏ nhân tạo hoặc vật liệu lót. Cọc chữ T hoặc cọc khối (block perch) là phổ biến nhất, cung cấp nơi đậu thoải mái.
Hood (Mũ Bịt Mắt)
Dùng để bịt mắt chim khi di chuyển hoặc khi chim quá hoảng loạn. Việc bịt mắt giúp chim bình tĩnh và giảm căng thẳng. Hood cần được làm từ da mềm và vừa vặn với đầu chim.
Scale (Cân Điện Tử)
Cân điện tử là công cụ cực kỳ quan trọng. Nó giúp chủ nhân theo dõi cân nặng hàng ngày của chim. Việc quản lý cân nặng là cốt lõi của quá trình huấn luyện và duy trì sức khỏe.
Kỹ Thuật Dinh Dưỡng Khoa Học Cho Diều Hâu
Chế độ ăn là yếu tố quyết định sức khỏe và khả năng săn mồi của chim. Diều hâu là loài ăn thịt hoàn toàn. Thức ăn cần tươi sống, không được cho ăn thịt đã qua chế biến hoặc thịt quá cũ.
Thức Ăn Chính Và Sự Đa Dạng
Thức ăn của diều hâu bao gồm các loài động vật nhỏ nguyên con (whole prey). Ví dụ như chuột, chim cút, gà con một ngày tuổi, thỏ non. Các loại thịt đỏ không mỡ như tim bò cũng được sử dụng.
Việc cung cấp thức ăn nguyên con là bắt buộc. Chim cần phải tiêu hóa lông, xương và nội tạng của con mồi. Điều này giúp chúng nhận đủ chất xơ (fiber), canxi, vitamin và các khoáng chất vi lượng. Chỉ cho ăn thịt lọc (muscle meat) sẽ dẫn đến thiếu canxi nghiêm trọng (MBD – Metabolic Bone Disease).
Chế Độ Cung Cấp Thức Ăn Và Quản Lý Cân Nặng
Lượng thức ăn phải được tính toán dựa trên cân nặng chim và mức độ hoạt động. Chim khỏe mạnh nên được cho ăn một lần mỗi ngày vào buổi chiều.
Theo dõi cân nặng là cách duy nhất để kiểm soát năng lượng và phản ứng của chim trong huấn luyện. Một con diều hâu được huấn luyện hiệu quả thường được duy trì ở “trọng lượng bay” (flying weight). Đây là mức cân nặng mà chim hơi đói nhưng vẫn đủ sức khỏe để bay lượn và phản ứng với chủ.
Bổ Sung Vitamin Và Nước Uống
Nước sạch phải luôn có sẵn trong chuồng để chim tắm và uống. Mặc dù thức ăn tươi cung cấp đủ vitamin, việc bổ sung canxi và vitamin D3 định kỳ là cần thiết. Điều này đặc biệt quan trọng cho chim non đang phát triển. Hãy tham khảo ý kiến bác sĩ thú y chuyên về chim cảnh trước khi bổ sung bất kỳ chất dinh dưỡng nào.
Thuc-an-cua-dieu-hau-thucanh
Kỹ Thuật Thuần Hóa Chim Diều Hâu Chuyên Nghiệp
Quá trình thuần hóa đòi hỏi sự kiên nhẫn tối đa. Giai đoạn này thường kéo dài từ một đến ba tháng. Mục tiêu là làm cho chim hoàn toàn tin tưởng và thoải mái với sự hiện diện của con người.
Giai Đoạn 1: Làm Quen (Manning)
Giai đoạn đầu tiên (Manning) tập trung vào việc làm quen với chủ. Đây là bước quan trọng nhất trong cách nuôi diều hâu thành công.
Luôn buộc jesses và leash chắc chắn khi chim ở ngoài chuồng để tránh chim bay mất. Sử dụng mũ bịt mắt (hood) khi mới đưa chim về. Điều này giúp chim giảm thiểu kích động từ môi trường mới. Tập tháo và đội hood nhẹ nhàng, thường xuyên.
Chủ chim nên dành nhiều thời gian ngồi cạnh chim, nói chuyện nhẹ nhàng. Thậm chí chạm vào chim (khi chim đã bình tĩnh) để chim quen với mùi và sự hiện diện. Tập cho chim đứng trên mu bàn tay có đeo găng (gloved hand) trong thời gian dài.
Giai Đoạn 2: Dạy Chim Ăn Trên Găng Tay (Feeding On The Fist)
Sau khi chim đã bình tĩnh trên găng tay, bắt đầu cho chim ăn tại vị trí này. Việc này tạo ra mối liên kết tích cực giữa găng tay (chủ nhân) và thức ăn.
Chỉ cho chim ăn khi chúng đang đậu trên tay bạn. Khi chim đã quen, tháo hood và cho ăn trong môi trường yên tĩnh. Nếu chim bay khỏi tay, hãy kiên nhẫn đặt lại chim lên tay và cho ăn.
Giai Đoạn 3: Huấn Luyện Bay Lượn Cơ Bản (Recalling)
Đây là bước chuyển từ việc chim chỉ đứng yên sang việc bay về phía chủ nhân để nhận thức ăn.
Luôn kết hợp tiếng còi hoặc tín hiệu cụ thể mỗi khi cho chim ăn. Điều này giúp chim liên kết âm thanh với phần thưởng. Bắt đầu bằng việc đặt chim cách chủ nhân một khoảng cách rất ngắn (1-2 mét). Gọi chim bằng còi và đưa thức ăn ra. Chim sẽ bay về để nhận mồi.
Tăng dần khoảng cách bay lượn (Recalling distance). Khi chim đã thành thạo, có thể huấn luyện chim bay từ xa, bay từ trên cao xuống. Quản lý trọng lượng cơ thể chim là chìa khóa của huấn luyện Recalling.
Cach-thuan-chim-dieu-hau-thucanh
Các Vấn Đề Sức Khỏe Thường Gặp Và Phòng Tránh
Sức khỏe của diều hâu phụ thuộc vào môi trường sống sạch sẽ và chế độ ăn uống cân bằng. Việc nuôi nhốt có thể làm tăng nguy cơ mắc một số bệnh nghiêm trọng.
Bệnh Nấm (Aspergillosis)
Đây là bệnh nhiễm trùng đường hô hấp phổ biến và gây tử vong cao nhất ở chim săn mồi nuôi nhốt. Nguyên nhân là do môi trường ẩm ướt, chuồng trại không sạch sẽ, hoặc thức ăn bị mốc.
Phòng tránh bằng cách giữ chuồng (mews) khô ráo, sạch sẽ và thông gió tốt. Vệ sinh dụng cụ cho ăn hàng ngày là yêu cầu bắt buộc.
Bệnh Ký Sinh Trùng
Diều hâu có thể mắc các loại ký sinh trùng đường ruột hoặc ngoại ký sinh (rận, ve). Cần tẩy giun định kỳ dưới sự giám sát của bác sĩ thú y. Kiểm tra lông chim thường xuyên để phát hiện ngoại ký sinh.
Chấn Thương Chân (Bumblefoot)
Bumblefoot là tình trạng nhiễm trùng bàn chân do chim đậu trên các bề mặt quá cứng hoặc quá bẩn. Nếu không điều trị, có thể dẫn đến nhiễm trùng huyết và tử vong.
Phòng tránh bằng cách đảm bảo cọc đậu (perch) có bề mặt mềm, sạch sẽ. Cọc đậu phải phù hợp với kích thước bàn chân của chim.
Cắt Móng Và Cắt Mỏ
Việc cắt móng (talon trimming) và cắt mỏ (beak coping) cần được thực hiện bởi người có chuyên môn. Điều này nhằm tránh gây tổn thương hoặc thay đổi cấu trúc mỏ. Móng quá dài có thể gây khó khăn khi săn mồi và di chuyển. Việc giữ lông cánh nguyên vẹn là quan trọng để chim có thể bay lượn khỏe mạnh.
Duy Trì Sự Tương Tác Và Vệ Sinh Hàng Ngày
Diều hâu là loài chim thông minh, cần sự tương tác thường xuyên để duy trì sự thuần hóa. Huấn luyện săn mồi và bay lượn hàng ngày giúp chúng khỏe mạnh về cả thể chất lẫn tinh thần.
Vệ sinh là yếu tố sống còn trong chuồng nuôi. Loại bỏ thức ăn thừa (castings) và chất thải hàng ngày là cần thiết. Diều hâu thường nôn ra các búi thức ăn không tiêu hóa được (pellets). Việc kiểm tra búi nôn này giúp chủ nhân đánh giá tình trạng tiêu hóa của chim.
Việc thực hiện cách nuôi diều hâu là một cam kết lâu dài, đòi hỏi không chỉ niềm đam mê mà còn là kiến thức chuyên môn về tập tính, dinh dưỡng và huấn luyện. Thông qua việc nắm vững các kỹ thuật thuần hóa, thiết lập chế độ ăn uống khoa học dựa trên whole prey, và duy trì một môi trường sống sạch sẽ, bạn sẽ đảm bảo được sức khỏe và tinh thần tốt nhất cho chú chim săn mồi của mình. Nuôi diều hâu không chỉ là một sở thích mà còn là một nghệ thuật, nơi sự kiên nhẫn và trách nhiệm của chủ nhân quyết định sự thành công trong việc tạo dựng mối quan hệ tin cậy với loài chim vương giả này.
Ngày Cập Nhật lần cuối: 06/11/2025 by nguyen jun
