Trong lịch sử an ninh tình báo Mỹ, thuật ngữ “chuột chũi” (mole) ám chỉ những kẻ nội gián nguy hiểm, làm việc cho đối phương ngay trong lòng cơ quan mật vụ. Câu chuyện về điệp viên Robert Hanssen, một chuột chũi con ẩn mình sâu trong Cục Điều tra Liên bang (FBI), là một trong những vết nhơ lớn nhất. Vụ án Hanssen không chỉ phơi bày lỗ hổng an ninh nghiêm trọng mà còn hé lộ chân dung phức tạp của một kẻ gián điệp nội bộ đã bán bí mật quốc gia cho Liên Xô và Nga trong suốt hai thập kỷ. Bài viết này sẽ đi sâu vào cuộc đời, động cơ và quá trình truy bắt Hanssen, kẻ được coi là một trong những điệp viên phản bội hàng đầu, bên cạnh cái tên khét tiếng Aldrich Ames, làm rung chuyển toàn bộ hệ thống phản gián KGB của Mỹ. Đây là một hồ sơ quan trọng về sự sụp đổ của một đặc vụ an ninh tình báo.
Bối Cảnh: Cuộc Săn Lùng Sau Vụ Ames
Nỗi ám ảnh về “chuột chũi” kép
Năm 1994, vụ bắt giữ Aldrich Ames, sĩ quan CIA chuyên trách phản gián chống Liên Xô, đã gây ra cú sốc lớn. Ames đã bán tài liệu tuyệt mật của Mỹ cho KGB suốt gần mười năm, thu về 2,5 triệu USD. Sau khi Ames bị tóm, lãnh đạo tình báo Mỹ tin rằng vẫn còn một kẻ phản bội khác.
Các tài liệu mật vẫn tiếp tục rò rỉ cho phía Nga. Điều này chứng tỏ có ít nhất một điệp viên nội gián nữa đang ẩn náu. Kẻ này chắc chắn nằm sâu trong guồng máy của FBI hoặc CIA. Việc này đã khởi động một trong những cuộc truy lùng nội gián phức tạp và tốn kém nhất lịch sử Mỹ.
Thành lập Nhóm Đặc nhiệm CIA-FBI
Theo yêu cầu từ Nhà Trắng, một nhóm đặc nhiệm liên hợp đã được thành lập. Nhóm này bao gồm các đặc vụ tinh nhuệ của cả CIA và FBI. Ban đầu, quá trình hợp tác gặp nhiều khó khăn. Sự khác biệt về văn hóa và phương pháp làm việc giữa hai cơ quan đã dẫn đến những cuộc đụng độ gay gắt.
Tuy nhiên, áp lực phải tìm ra gián điệp nội bộ đã buộc họ phải xích lại gần nhau. Mục tiêu chung là ngăn chặn sự thất thoát thông tin an ninh quốc gia. Sự hợp tác dần trở nên tốt đẹp hơn khi họ tập trung vào việc dựng hồ sơ kẻ tình nghi.
Sai lầm trong khoanh vùng nghi phạm Brian Kelley
Nhóm chuyên án CIA-FBI cuối cùng đã khoanh vùng một nghi phạm. Người này là Brian Kelley, một sĩ quan phản gián CIA. Kelley gia nhập CIA sau khi phục vụ trong không lực Mỹ. Anh ta làm việc trong bộ phận chống gián điệp Nga.
Hồ sơ của Kelley dường như trùng khớp hoàn hảo với hồ sơ kẻ phản bội giấu mặt. Các đặc điểm cá nhân và vị trí công tác của Kelley đều khiến anh ta trở thành mục tiêu chính. Cuộc điều tra đã tập trung mọi nguồn lực vào việc theo dõi và giám sát Kelley trong một thời gian dài.
Diễn Biến: Lộ Diện Kẻ Phản Bội Tinh Vi Nhất
Tang vật quý báu và cú “sốc” nhận dạng
Dịp may đã đến khi FBI thu được hai tang vật cực kỳ quý báu. Tang vật đầu tiên là cuộn băng ghi âm. Cuộn băng này ghi lại cuộc nói chuyện giữa “kẻ phản bội thứ hai” với sĩ quan KGB. Tang vật thứ hai là một túi đựng rác chứa tài liệu mật. Đây là tài liệu mà kẻ phản bội này đã chuyển cho những ông chủ người Nga của mình.
Nhóm chuyên án tràn đầy hy vọng sẽ nghe thấy giọng của Brian Kelley trên đoạn băng. Tuy nhiên, thực tế hoàn toàn trái ngược. Khi một sĩ quan phản gián cao cấp của FBI nghe băng, anh ta đã có phản ứng mạnh. Anh ta đứng bật dậy và ném tai nghe xuống bàn. Anh ta đã nhận ra giọng nói này, và đó không phải là Kelley.
Robert Hanssen: Đặc Vụ FBI ẩn danh
Vào cuối năm 2000, Giám đốc FBI đã có cuộc họp với CIA. Ông thông báo kết quả mới nhất về “cuộc săn chuột chũi”. FBI đã xác định được danh tính điệp viên hai mang bí ẩn. Đó là một đặc vụ kỳ cựu của FBI tên là Robert Hanssen.
Hanssen sống ở Vienna, Virginia, gần nơi ở của Kelley. Việc này giải thích tại sao hồ sơ địa lý của Hanssen lại bị lẫn lộn với Kelley. Hanssen là một nhân viên lâu năm, làm việc tại bộ phận phản gián chống Liên Xô ở New York và Washington. Việc này khiến sự phản bội của Hanssen trở nên nghiêm trọng hơn rất nhiều.
Robert Hanssen, điệp viên nội bộ của FBI.
Ngày Bị Bắt và Sự Che Giấu Hoàn Hảo
Ngày 18 tháng 2 năm 2001, Robert Hanssen đã hành động lần cuối. Bảy năm sau khi Rick Ames bị bắt, Hanssen để lại gói tài liệu bí mật thứ 22. Gói này được đặt cho người Nga tại khu rừng trong công viên gần nhà.
Ngay khi Hanssen rời khỏi khu rừng, anh ta đã bị đặc vụ FBI bắt giữ. FBI lúc này đã chắc chắn rằng Hanssen là kẻ phản bội. Anh ta đã bị tình báo Liên Xô mua chuộc để làm gián điệp. Tuy nhiên, FBI hoàn toàn không biết gì về cuộc đời cá nhân tối tăm của con người này. Những góc khuất và ẩn ức của Hanssen chỉ được phơi bày sau đó.
Hồ Sơ Tâm Lý và Động Cơ Gián Điệp Của Hanssen
Tuổi thơ bị tổn thương và sự mặc cảm
Hanssen sinh năm 1944 trong một gia đình trung lưu ở Chicago. Tuổi ấu thơ của anh ta đầy những tổn thương. Anh ta bị sỉ nhục và bạo hành bởi người cha, Howard Hanssen, một cựu sĩ quan cảnh sát. Người cha không ngừng giễu cợt con trai mình.
Ông rêu rao rằng Hanssen sẽ không bao giờ làm nên trò trống gì. Vết thương tâm lý này được các chuyên gia đánh giá là nguyên nhân sâu xa. Nó đã đẩy Hanssen đến hành vi cộng tác với kẻ thù. Việc này được coi là một cách bệnh hoạn để chứng tỏ năng lực bản thân.
Nhân cách kép và đời sống tình dục bệnh hoạn
Ở FBI, các đồng nghiệp đã đặt cho Hanssen biệt danh “bác sĩ tử thần”. Anh ta thường xuyên vận đồ đen, giọng nói lầm bầm, thái độ lầm lì và khó gần. Hanssen là một kẻ đa nhân cách điển hình.
Anh ta thường mắng mỏ đồng nghiệp về việc ghé thăm các quán bar không lành mạnh. Tuy nhiên, bản thân Hanssen lại thường xuyên lẻn đến các câu lạc bộ thoát y ở Washington. Tại đây, anh ta gian díu với một vũ nữ tên là Priscilla Sue Galey. Hanssen dùng tiền từ KGB để mua xe Mercedes và du lịch với cô này.
Không chỉ dừng lại ở các câu lạc bộ thoát y, Hanssen còn có những thú vui tình dục bệnh hoạn hơn. Anh ta lắp camera bí mật trong nhà. Mục đích là để bạn thân Jack Hoschouer xem cảnh mình và vợ làm tình. Hanssen thậm chí còn cung cấp thuốc kích dục cho người bạn thân. Anh ta khuyến khích Hoschouer làm tình với vợ mình, Bonnie Wauck.
Danh thiếp FBI của Robert Hanssen, một điệp viên nằm vùng.
Động cơ vật chất hay nhu cầu chứng tỏ bản thân?
Theo các chuyên gia tâm lý, những biến thái của Hanssen đều là hệ quả. Chúng bắt nguồn từ những tổn thương tâm lý lúc nhỏ. Những tổn thương này đã kích phát niềm khao khát chứng minh sức mạnh nam tính. Hanssen cũng mong muốn gia nhập câu lạc bộ của những kẻ “có đẳng cấp”. Những nghi thức đặc biệt này thỏa mãn cái tôi bị bóp nghẹt của anh ta.
Sau khi bị bắt, Hanssen khai rằng ban đầu anh ta chỉ muốn bán tài liệu một lần duy nhất. Giống như Ames, mục đích là nhanh chóng kiếm một món tiền để trả nợ. Mặc dù động cơ vật chất là rõ ràng, nhu cầu chứng tỏ sự “quan trọng” đối với người Nga đã giữ chân Hanssen. Nó trở thành một phần của căn tính phức tạp của kẻ gián điệp này.
Lịch Sử Phản Bội: Những Phi Vụ Bán Tin Mật
Vụ giao dịch đầu tiên: Cái chết của Polyakov
Vụ mua bán đầu tiên của Hanssen liên quan đến một cái tên quan trọng. Đó là Đại tá Dmitriy Polyakov của GRU (Tổng cục Tình báo Liên Xô). Polyakov là điệp viên Mỹ đã thâm nhập sâu vào cơ quan tình báo Liên Xô. Ông là nguồn cung cấp tin có giá trị nhất của Mỹ về hoạt động quân sự của Liên Xô.
Hanssen đã bán tên tuổi của Polyakov cho Liên Xô. Polyakov đang tận hưởng những tháng ngày nghỉ hưu. Ông nhanh chóng bị bắt giữ và lĩnh án tử hình. Việc này cho thấy ngay từ đầu, Hanssen đã gây ra những tổn thất khủng khiếp cho mạng lưới tình báo Mỹ.
Lời thú tội với vợ và lời thề tạm lắng
Một ngày nọ, Bonnie Hanssen phát hiện chồng mình đang bí mật viết một lá thư. Nghi ngờ chồng có bạn gái, Bonnie nổi cơn điên. Hanssen trấn an vợ bằng cách nói ra sự thật kinh hoàng. Lá thư này là để gửi cho GRU, cơ quan đang trả lương cho anh ta.
Hanssen thề rằng thông tin anh ta bán đều vô bổ. Anh ta ngụy biện rằng đó là cơ hội kiếm thêm thu nhập mà gia đình đang cần. Bonnie Hanssen đã gọi điện cho một vị linh mục. Vị linh mục hứa giữ kín câu chuyện. Ông khuyên Hanssen dừng lại ngay lập tức. Ông còn khuyên anh ta đóng góp số tiền bất chính đã kiếm được cho một tổ chức từ thiện. Mọi chuyện dường như đã kết thúc trong yên ả. Hanssen dường như đã bỏ lại những ngày tháng làm nội gián.
Tái cấu trúc hoạt động với KGB (1985-1991)
Tháng 10 năm 1985, Hanssen lại tình nguyện làm gián điệp. Lần này, anh ta làm việc cho KGB (Ủy ban An ninh Nhà nước Liên Xô). Hanssen gửi một bức thư. Anh ta ký duy nhất một chữ “B” cho Viktor Cherkashin. Cherkashin là người đứng đầu Văn phòng KGB ở Đại sứ quán Liên Xô tại Mỹ.
Hanssen ra giá 100.000 USD để đổi lấy tên ba người Liên Xô cộng tác với FBI. Ba cái tên này là Sergey Motorin, Valeriy Martynov và Boris Yuzhin. Tuy nhiên, Rick Ames đã cung cấp ba cái tên này cho KGB trước đó bốn tháng. Mặc dù vậy, thông tin của Hanssen vẫn củng cố lòng tin của KGB. Họ tin vào nguồn cung cấp tin bí ẩn mới xuất hiện này.
Hộp thư liên lạc bí mật tại công viên, nơi Hanssen để tài liệu gửi cho KGB/SVR.
Quyết định “sống sót” bằng cách tránh gặp mặt trực tiếp
Trong sáu năm tiếp theo, Hanssen không bao giờ lộ diện. Anh ta từ chối mọi cuộc tiếp xúc trực tiếp với người của KGB. Điều này xảy ra ở bất cứ đâu, bên trong hay ngoài nước Mỹ. Oleg Gordievsky, viên sĩ quan tình báo đào tẩu khỏi KGB, đã nhận xét về điều này.
Gordievsky tin rằng yếu tố quan trọng nhất giúp Hanssen sống sót chính là quyết định đó. “Quyết định không gặp mặt trực tiếp bất kỳ ai đến từ KGB” đã bảo đảm an toàn cho anh ta. Trong sáu năm này, Hanssen đã chuyển cho KGB hàng loạt tài liệu quan trọng. Những tài liệu này không chỉ liên quan tới FBI. Chúng còn liên quan đến tất cả các bộ phận của cộng đồng tình báo Mỹ.
Vào cuối năm 1991, Hanssen đột ngột ngừng liên lạc với người Nga. Sau đó, anh ta nhận lời làm gián điệp cho cơ quan tình báo của một quốc gia khác. Chi tiết về quốc gia này không được tiết lộ rộng rãi.
Giai Đoạn Hồi Sinh: Phi Vụ “Tát Vét” Cuối Cùng
Nhu cầu tài chính và quyết định quay lại SVR
Mặc dù SVR (Cơ quan tình báo nước ngoài dân sự của Nga) đã được thành lập, họ vẫn tìm cách liên hệ lại với Hanssen. SVR cam kết tiếp tục chi trả để mua thông tin. Tuy nhiên, hàng loạt kẻ đào tẩu khỏi KGB đang tìm đến phương Tây. Hanssen lo ngại một trong số họ sẽ mách nước cho FBI.
Sau khi cân nhắc kỹ lưỡng, Hanssen quyết định tránh mọi nguy cơ. Trong khoảng tám năm sau đó, anh ta dừng mọi liên lạc với SVR. Đến cuối thập niên 90, Hanssen chỉ còn vài năm nữa là về hưu. Với sáu đứa con, anh ta cần rất nhiều tiền để chu cấp và dưỡng già. Nhu cầu tài chính này đã thúc đẩy Hanssen tìm cách liên lạc lại với SVR.
Hanssen và kỹ năng tin tặc: Đánh lạc hướng FBI
Giai đoạn cuối này, Hanssen làm việc chủ yếu ở văn phòng. Anh ta gắn bó với mạng máy tính nhiều hơn hoạt động ngoài thực địa. Hanssen thực sự đã trở thành một chuyên gia hàng đầu về tin học trong FBI.
Trước khi tiếp xúc với SVR, Hanssen sử dụng kỹ năng tin tặc thành thạo của mình. Anh ta thâm nhập toàn bộ hệ thống thông tin lưu trữ của FBI. Hanssen tìm kiếm những gì liên quan tới mình. Anh ta kiểm tra vị trí hoạt động và tên tuổi các đặc vụ chống gián điệp của KGB. Mục tiêu là phát hiện ra những dấu hiệu đáng ngờ hoặc nguy cơ tiềm năng.
Kết quả tìm kiếm khiến Hanssen rất vững tâm. Cấp trên hoàn toàn không nghi ngờ gì anh ta. Họ đang tập trung mọi nỗ lực để điều tra một sĩ quan CIA (ám chỉ Brian Kelley). Sự tự tin này đã thúc đẩy Hanssen quay lại con đường phản bội.
Cú “tát vét” và 15 bản án chung thân
Mùa thu năm 1999, Hanssen liên hệ lại với SVR. Kể từ lúc đó cho đến khi bị bắt, Hanssen đã hoạt động rất tích cực. Trong một quãng thời gian khá ngắn, Hanssen kịp chuyển cho người Nga 26 đĩa vi tính. Anh ta cũng chuyển 27 lá thư và 22 túi tài liệu. Những thứ này chứa những bí mật tình báo quan trọng nhất của Mỹ.
Đổi lại, Hanssen đã nhận được 600.000 USD tiền mặt và kim cương. Anh ta còn có thêm 800.000 USD gửi vào một tài khoản ký quỹ. Tổng số tiền Hanssen nhận được là khoảng 1,4 triệu USD trong giai đoạn cuối này. Số tiền này cùng với 2,5 triệu USD của Ames đã khiến vụ gián điệp kép này trở thành một thảm họa tài chính và an ninh.
Louis Freeh, Giám đốc FBI, thông báo về việc bắt giữ Robert Hanssen tại buổi họp báo ngày 21-2-2001.
Cái giá phải trả: 15 Bản Án Chung Thân
Sau khi bị bắt, Hanssen đã ký thỏa thuận với chính phủ. Anh ta đồng ý hợp tác để tránh án tử hình. Tháng 7 năm 2001, Hanssen nhận 15 tội danh làm gián điệp. Đây là số lượng tội danh phản bội lớn nhất từng được áp dụng.
Tháng 5 năm sau, Hanssen bị kết án. Anh ta nhận đồng thời 15 bản án tù chung thân và không được ân xá. Hiện nay, Hanssen đang thụ án tại nhà tù liên bang gần Florence, Colorado. Anh ta ở cùng với những tù nhân khét tiếng khác. Những đồng phạm này bao gồm Ted Kaczynski, Terry Nichols, và Ramzi Yousef. Vụ án Hanssen kết thúc, nhưng những tổn thất mà chuột chũi con này gây ra vẫn còn mãi.
Hồ sơ về Robert Hanssen, chuột chũi con gây chấn động lịch sử FBI, là lời nhắc nhở đắt giá về tầm quan trọng của an ninh nội bộ. Từ một đặc vụ phản gián cao cấp, Hanssen đã biến thành kẻ phản bội vì những ẩn ức cá nhân và lòng tham vật chất. Mặc dù Hanssen đã tìm cách che giấu hành vi của mình qua nhiều năm, sự kiên trì của nhóm điều tra liên ngành cuối cùng đã phơi bày mọi bí mật. Hậu quả là sự mất mát lớn về sinh mạng và thông tin tuyệt mật của Mỹ. Phi vụ Hanssen dạy cho cộng đồng tình báo bài học sâu sắc về sự nguy hiểm của lòng tin mù quáng và sự cần thiết phải kiểm soát nghiêm ngặt các nhân sự cấp cao.
Ngày Cập Nhật lần cuối: 26/10/2025 by nguyen jun
